اثر روزه بر نفس انسان

بدان اى طالب سعادت جاودانى، که شک و شبهه اى نیست در اینکه روزه آدمى را از حضیض رتبه حیوانیت به اوج مرتبه روحانیت مى رساند و او را از ظلمت بهیمیت به ضیاء ملکیت مى رساند، و آدمى به سبب روزه داشتن از شباهت بهایم و انعام استخلاص مى یابد و شبیه به ملائکه قدسیه مى شود. و صفایى که از براى نفوس کدره از روزه داشتن حاصل مى شود، از هیچ عبادتى دیگر حاصل نمى شود؛ چون که مرکب شیطان که غذا است، به واسطه روزه ضعیف مى شود و لهذا داخل شدن جُند شیاطین در باطن آدمى کم مى شود و به این جهت تسلط آن لعین نیز نقصان مى یابد.

منبع: تذکره الاحباب، مقصد اول، مرحوم ملا احمد نراقی

12 حدیث بسیار شریف در بیان فضیلت روزه

احادیث بسیار شریف زیر در بیان فضیلت روزه، همه از طرق شیعه وارد شده اند و جناب ملا محسن فیض کاشانی در کتاب خود (المحجه البیضاء) آنها را گلچین کرده است:

1. قال أبو جعفر علیه السّلام: بنی الإسلام على خمسة أشیاء على الصلاة و الزکاة و الحجّ‏ و الصوم و الولایة.
(امام باقر فرمودند: اسلام بر پنج شیء بناء شده است: بر نماز و زکات و حج و روزه و ولایت.)
2. و قال رسول اللّه صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: الصوم جنّة من النار.
(پیامبر فرمودند: روزه سپری از آتش است)
3. و قال صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: الصائم فی عبادة و إن کان نائما على فراشه ما لم یغتب مسلما.
(پیامبر فرمودند: روزه دار در عبادت است، اگر چه بر محل استراحتش، خواب باشد، تا زمانی که از مسلمانی غیبت نکند.)
4. و قال صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: قال اللّه تعالى: الصوم لی و أنا أجزی به، و للصائم فرحتان حین یفطر و حین یلقى ربّه عزّ و جلّ، و الّذی نفس محمّد بیده لخلوف فم الصائم عند اللّه أطیب من ریح المسک‏.
(پیامبر فرمودند: خداوند فرمود: روزه برای من است و من جزای آن را می دهم، و برای روزه دار دو شادی است، زمانی که افطار میکند و زمانی که پروردگارش را ملاقات می کند، قسم به آن کسی که جان محمد به دست اوست بوی دهان روزه دار نزد خداوند، خوشبوتر از بوی مشک است.)
5. و قال صلّى اللّه علیه و آله و سلّم لأصحابه: ألا أخبرکم بشی‏ء إن فعلتموه تباعد الشیطان منکم کما تباعد المشرق من المغرب؟ قالوا: بلى یا رسول اللّه، قال: الصوم یسوّد وجهه، و الصّدقة تکسر ظهره، و الحبّ فی اللّه و الموازرة على العمل الصالح تقطع دابره، و الاستغفار یقطع و تینه، و لکلّ شی‏ء زکاة و زکاة الأبدان الصیام.
(پیامبر فرمود: آیا شما را به چیزی خبر بدهم که اگر آن را انجام دهید، شیطان از شما دور می شود، همانطور که مشرق از مغرب دور میشود؟ فرمودند: بله یا رسول الله، پیامبر فرمودند: روزه روی شیطان را سیاه می کند و صدقه پشت شیطان را می شکند و حبّ در راه خدا و سنگین باری بر عمل صالح ریشه او را می کند، و استغفار شاهرگ او را قطع میکند و برای هر چیزی زکات است و زکات بدنها، روزه است.)
6. و قال صلّى اللّه علیه و آله و سلّم: إنّ اللّه تعالى وُکلّ ملائکة بالدّعاء للصائمین، و قال: أخبرنی جبرئیل عن ربّه تعالى ذکره أنّه قال: ما أمرت ملائکتی بالدّعاء لأحد من خلقی إلّا استجبت لهم فیه‏.
(پیامبر فرمودند: خداوند تعالی فرشتگانی را برای دعاء برای روزه داران موکّل کرده است. و فرمود: جبرئیل از پروردگارش به من خبر داد که او فرمود: من فرشتگانم را به دعا بر احدی از خلقم امر نکردم، مگر اینکه دعای فرشتگان در حق او را استجابت کردم)
7. و قال الصادق علیه السّلام فی قوله تعالى: «اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ» قال: «یعنی بالصبر الصوم».
(امام صادق درباره آیه : (استعینوا بالصبر و الصلاه) فرمود: (صبر در آیه) یعنی صبر روزه گرفتن)
8. و قال علیه السّلام: «إذا نزلت بالرّجل النازلة أو الشدّة فلیصم، فإنّ اللّه تعالى یقول: «وَ اسْتَعِینُوا بِالصَّبْرِ وَ الصَّلاةِ».
(امام صادق فرمودند: زمانی که برای شخصی حادثه یا امر شدیدی نازل شد، پس باید روزه بگیرد، زیرا خداوند تعالی فرموده است: (استعینوا بالصبر و الصلاه = به وسیله صبر (روزه) و نماز کمک بجوئید.)
9. و قال علیه السّلام: من صام للَّه عز و جلّ یوما فی شدّة الحرّ فأصابه ظمأ وکلّ اللّه به ألف ملک یمسحون وجهه و یبشّرونه حتّى إذا أفطر، قال اللّه تعالى: «ما أطیب ریحک و روحک‏ یا ملائکتی اشهدوا أنّی قد غفرت له‏.
(امام صادق فرمودند: هر کس برای خداوند، روزی در شدت گرما روزه بگیرد و تشنگی برایش عارض شود، خداوند هزار ملک را موکّل می کند که صورتش را مسح می کنند و به او بشارت می دهند تا زمانی که افطار کند، خداوند تعالی فرمود: چه نیکو است بو و جان تو، ای فرشتگان من، شهادت دهید که قطعا من او را بخشیدم.)
10. و قال أبو الحسن الأوّل علیه السّلام: «قیلوا فإنّ اللّه تبارک و تعالى یطعم الصائم و یسقیه فی منامه».
(امام کاظم علیه السلام فرمودند: خواب قیلوله داشته باشید که خداوند تبارک و تعالی روزه دار را اطعام میدهد و در خوابش او را سیراب می سازد.)
11. و قال الصادق علیه السّلام: «نوم الصائم عبادة، و صمته تسبیح، و عمله متقبّل، و دعاؤه مستجاب‏».
(امام صادق فرمودند: خوابیدن روزه دار عبادت است و سکوتش تسبیح و عملش قبول شده و دعایش مستجاب.)
و أعظم الصیام أجرا صوم شهر رمضان ففی الحدیث النبویّ صلّى اللّه علیه و آله و سلّم «من صام شهر رمضان إیمانا و احتسابا، و کفّ سمعه و بصره و لسانه عن النّاس قبل اللّه صومه و غفر له ما تقدّم من ذنبه و ما تأخّر، و أعطاه ثواب الصابرین‏».
(و بزرگترین روزه از حیث اجر و منزلت، روزه ماه رمضان است، در حدیث نبوی آمده است: هر کس روزه ماه رمضان را در حال ایمان و رغبت بگیرد، و گوش و چشم و زبانش را از مردم حفظ کند، خداوند روزه اش را قبول می کند و گناه ما قبل و ما بعد او را می بخشد و ثواب صابرین را به او عطاء می کند.)
12. و فی الصحیح عنه علیه السّلام: «قال: إنّما فرض اللّه الصیام لیستوی به الغنیّ و الفقیر و ذلک أنّ الغنیّ لم یکن لیجد مسّ الجوع فیرحم الفقیر لأنّ الغنیّ کلّما أراد شیئا قدر علیه فأراد اللّه عزّ و جلّ أن یسوّی بین خلقه، و أن یذیق الغنیّ نیل الجوع و الألم لیرقّ على الضعیف و یرحم الجائع‏ ».
(در حدیث صحیح از امام صادق آمده است: خداوند روزه را واجب کرد تا به وسیله آن بین دارا و ندار، مساوات برقرار شود، زیرا دارا طعم گرسنگی را نمی چشد تا به فقیر رحم کند، چون شخص دارا هر زمان چیزی را بخواهد بر آن قدرت دارد، لذا خداوند اراده کرده تا بین مخلوقاتش تساوی برقرار کند و شخص دارا هم طعم گرسنگی و درد را بچشد تا بر ضعیف دل نرم شود و گرسنه را رحم کند.)
قیل: لو لم یکن فی الصوم إلّا الارتقاء من حضیض حظوظ النفس البهیمیّة إلى ذروة التشبّه بالملائکة الرّوحانیّة لکفى به فضلا و منقبة.
(گفته شده: اگر در روزه چیزی نبود جز ارتقاء و بالا رفتن از پستی بهره های نفس حیوانی به سوی قله تشبّه به فرشتگان روحانی، قطعا همین فضل و منقبت برای آن کافی بود)

شعری بسیار زیبا از مولوی در بیان آثار روزه

شعر زیر از جناب مولوی است که در بیان آثار صیام (روزه گرفتن) است:
می بسازد جان و دل را بس عجایب کان صیام
گر تو خواهی تا عجب گردی عجایب دان صیام
گر تو را سودای معراج است بر چرخ حیات
دان که اسب تازی تو هست در میدان صیام
هیچ طاعت در جهان آن روشنی ندهد تو را
چون که بهر دیده دل کوری ابدان صیام
چون که هست این صوم نقصان حیات هر ستور
خاص شد بهر کمال معنی انسان صیام
چون حیات عاشقان از مطبخ تن تیره بود
پس مهیا کرد بهر مطبخ ایشان صیام
چیست آن اندر جهان مهلکتر و خون ریزتر
بر دل و جان و جا خون خواره شیطان صیام
خدمت خاص نهانی تیزنفع و زودسود
چیست پیش حضرت درگاه این سلطان صیام
ماهی بیچاره را آب آن چنان تازه نکرد
آنچه کرد اندر دل و جان‌ های مشتاقان صیام
در تن مرد مجاهد در ره مقصود دل
هست بهتر از حیات صد هزاران جان صیام
گر چه ایمان هست مبنی بر بنای پنج رکن
لیک والله هست از آن‌ها اعظم الارکان صیام
لیک در هر پنج پنهان کرده قدر صوم را
چون شب قدر مبارک هست خود پنهان صیام
سنگ بی‌قیمت که صد خروار از او کس ننگرد
لعل گرداند چو خورشیدش درون کان صیام
شیر چون باشی که تو از روبهی لرزان شوی
چیره گرداند تو را بر بیشه شیران صیام
بس شکم خاری کند آن کو شکم خواری کند
نیست اندر طالع جمع شکم خواران صیام
خاتم ملک سلیمان است یا تاجی که بخت
می نهد بر تارک سرهای مختاران صیام
خنده صایم به است از حال مفطر در سجود
زان که می بنشاندت بر خوان الرحمان صیام
در خورش آن بام تون از تو به آلایش بود
همچو حمامت بشوید از همه خذلان صیام
شهوت خوردن ستاره نحس دان تاریک دل
نور گرداند چو ماهت در همه کیوان صیام
هیچ حیوانی تو دیدی روشن و پرنور علم
تن چو حیوان است مگذار از پی حیوان صیام
شهوت تن را تو همچون نیشکر درهم شکن
تا درون جان ببینی شکر ارزان صیام
قطره‌ای تو سوی بحری کی توانی آمدن
سوی بحرت آورد چون سیل و چون باران صیام
پای خود را از شرف مانند سر گردان به صوم
زان که هست آرامگاه مرد سرگردان صیام
خویشتن را بر زمین زن در گه غوغای نفس
دست و پایی زن که بفروشم چنین ارزان صیام
گر چه نفست رستمی باشد مسلط بر دلت
لرزه بر وی افکند چون بر گل لرزان صیام
ظلمتی کز اندرونش آب حیوان می زهد
هست آن ظلمت به نزد عقل هشیاران صیام
گر تو خواهی نور قرآن در درون جان خویش
هست سر نور پاک جمله قرآن صیام
بر سر خوان‌های روحانی که پاکان شسته اند
مر تو را همکاسه گرداند بدان پاکان صیام
روزه چون روزت کند روشن دل و صافی روان
روز عید وصل شه را ساخته قربان صیام
در صیام ار پا نهی شادی کنان نه با گشاد
چون حرام است و نشاید پیش غمناکان صیام
زود باشد کز گریبان بقا سر برزند
هر که در سر افکند ماننده دامان صیام

من پاداش روزه توام

قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص‏ قَالَ اللَّهُ عَزَّوَجَلَّ:

الصَّوْمُ‏ لِی‏ وَ أَنَا أجْزِی‏ به

اگر فعل (اجزی) را معلوم بخوانیم یک معنا و اگر این فعل را مجهول بخوانیم معنایی دیگر و البته لطیفتر به دست می آید.

اگر اجزی را معلوم بخوانیم معنی این می شود:

خداوند فرمود: روزه مال من است و من پاداش آن را می دهم.

اما اگر اجزی را مجهول بخوانیم معنا این می شود:

روزه مال من است و من به روزه جزا داده می شوم

(یعنی من پاداش روزه ی روزه دار میشوم)

حال تو ای روزه دار ببین که روزه ات را برای چه کسی می گیری و چه پاداشی در قبال آن دریافت می کنی.

منبع حدیث: بحار الأنوار (ط - بیروت) ؛ ج‏لد 93 ؛ ص254

درجات روزه

صوم را سه درجه است: صوم «عموم» و صوم «خصوص» و صوم «اخصّ الخصوص»:،

امّا صوم عموم، پس، آن کفّ «بطن» و «فرج» است، از مفطرات معهوده،

و امّا صوم خصوص، کفّ «سمع» و «بصر» و «زبان» و «دست» و «پا» و سایر جوارح است، از گناهان، چنانکه حضرت صادق علیه السّلام فرموده: «اذا صمت فلیصم سمعک و بصرک، و غیر ذلک»،

و صوم اخصّ الخصوص، کفّ قلب است، از جمیع «ما سوى اللّه» و احتراز دل است، از افکار دنیویّه و شواغل دنیّه، مگر شواغل دنیویّه که وسیله آخرت و ماوراى دنیا و آخرت باشند.